Kurumsal tiyatrolar dışında pek çok tiyatro ya dramaturgun ne olduğunu tam olarak bilmiyor ya da yönetmenlerin egoları yüzünden dramaturglarla çalışmak istemiyor. Sanatın, düşünce üretmek üstünden gelişen bir meslek olması dramaturgun tam olarak ne iş yaptığıyla ilgili kafa karışıklıklarına neden oluyor. 

En basit şekilde, üretilen düşüncelerle ilgili yardımda bulunan kişiye dramaturg deniliyor aslında. Bir dramaturg, yönetmene ve oyunculara göre, bilgi birikimi olarak daha donanımlıdır. Tarih, sosyoloji, felsefe gibi pek çok alanda okumalar yapmanın dışında, sanat dallarının neredeyse hepsinden anlar, kendini bu şekilde eğitir ve geliştirir. 

Yazılı metinlerin Aristotales’ten günümüze kadar süregelmiş ve gelişmiş bir sistemi var. Bu sistemli yapı, bir metni incelemeye, çözümlemeye yardımcı olur. Dolayısıyla, bilimsel bir yöntemdir dramaturgi. Tiyatro sanatının düşünsel alanı ya da bilimidir de denilebilir. 

Bu bilimsel yöntemin ilk aşaması, sahnelecek metin üzerinden yönetmenle masa başı çalışması yapılarak sahnelemenin amacına hizmet edecek şekilde düzenlenmesi ile başlar. Masa başında yapılan ve kararlaştırılanlar, prova sürecinde ana omurgasından çıkarsa, dramaturg yönetmene ve oyunculara müdahale eder. Bu müdahale, pek çok yönetmen tarafından hiyerarşinin çiğnenmesi gibi algılandığından, oyunların prova süreçlerinde yaşanılan en şiddetli krizler yönetmen ve dramaturg arasında gerçekleşir. 

Saptanılan nesnel gerçekleri savunan bir dramaturg olmadığında veya dramaturgun söyledikleri ciddiye alınmadığında ise, ortaya “uyumsuz” sahnelemeler çıkar. Konsepti oluşturan temel ayaklardan birinin yoksunluğunda çöken pek çok sahnelemenin nedeni de tam olarak budur. 

Dramaturglar, genellikle çok konuşurlar fakat boş konuşmazlar. Yönetmenin işine karışıyormuş gibi algılanan bu konuşmalar aslında yönetmene verilen teknik/içerik destekten fazlası değildir. Dramaturg, hem yönetmen ve oyuncular arasında bir köprü kurmaktadır hem de yönetmene aktardığı bilgilerle sahnelemenin metinle uyumlu olmasına yardımcı olmaktadır.  Aslında bu müdahale yönetmenin yaratıcılığını tetiklemektedir. 

Almanya tiyatrosunun tarihsel gelişimi içerisinde ortaya çıkan olan ‘’dramaturgi’’ kavramıyla gelişen dramaturgi mesleğinin anavatanındaki uygulanmalarda, dramaturg sadece yönetmen ve oyuncularla değil, tüm yaratıcı ekiple de işbirliği içindedir. Hatta pek çok yönetmen, birden fazla dramaturgla çalışmanın daha yaratıcı sonuçlar verdiğine inanır. Türkiye’de ise işler hiç böyle ilerlemez…

Peki nedir bu “metamodern dramaturgi”?

Daha önceki yazılarımda metamodernizmden bahsettiğim için, tekrar bu kavramı değinmeyeceğim. Ancak, şunu belirtmekte yarar var: Yeni sanat akımının içinde gelişen yeni yapısalcılık ve bu yapısalcılığın çözümlenmesi aslında geçmişe göre daha basit bir konumda yer alıyor. Çünkü kendi dinamikleriyle salınım yaratan kültürel duyarlılık eksenleri ele alınacak metinlerde her şeyden önce bir “duygu ve düşünce birliği“ yaratıyor. Böylece dramaturgun yönetmenle, oyuncularla, hatta diğer yaratıcı ekiple kuracağı ilişkinin dili entellektüel olmaktan çok “ortak değerler” üstünden şekilleniyor. 

Örneğin, bir kadın oyunu sahnelenmek istenildiğinde, yazar, yönetmen, oyuncular ve dramaturg kadınlardan oluşabiliyor ve aralarında aynı dili konuştukları için yapılan dramaturgi; ‘’Biz ne anlatmak istiyoruz?’’ sorusu üzerinden (-ki klasik dramaturgi de bunu yapar) bir “salınım” yaratılarak, anlam katmanları önce didaktik anlatımlardan arındırılıyor. Sonra da geçmişten günümüze ortak bir kadınlık meselesinin “anatomisi” oluşturuluyor. Bu kadın anatomisinde, çocukluk süreci; yazım süreci. Memeleri yeni çıkmaya başlamış, yani regl olmuş, ergenlik süreci; masa başı süreci. Yetişkinlik evresi; prova süreci. Evliliği ve hamileliği, doğumu, annelik süreci ise; oyunun seyircisiyle buluşması. 

Metamodern dramaturginin en güzel tarafı, “ölümsüzlüğü”… Döngüsel olarak gerçekleşen ve kendini organik olarak yenileyebilecek şekilde yapılan dramaturgi ile, toplumsal duyarlılıklar değişse de, metnin dramaturgisi her tarihsel dönemde sahnelecek şekilde tasarlanmış oluyor. Çünkü ortaya ‘’özgün’’ ve ‘’biricik’’ bir üretim çıkıyor. Aynı metinlere tekrar tekrar dramaturgi yapmaya gerek kalmadığı gibi, yönetmenlere de dramaturgisi yapılmış, sahnelenmeye hazır metinler kalıyor. 

Kimi forumlarda bu durum, “dramaturgluk mesleğinin sonumu geliyor?” gibi sorulara neden oldu. Fakat ben, “metamodern dramaturgi”, dramaturginin değerini arttıracak ve dramaturgların kıymeti daha çok kavranacak diye düşünüyorum. Dramaturgla çalışmak istemeyen egosu balon yönetmenlerimize hazır-paket metinler sunacak olan “metamodern dramaturgi”, yeniden yaratıma gitmek isteyen yönetmenlere ise, dramaturglarla çok daha kapsamlı ve kalıcı eserler üretme olanağı sunacaktır. 

Kaldı ki, dramaturginin öneminin kavrandığı Batı ülkelerinde dramaturgların mesleki gelecek kaygısı taşımaları doğaldır. Ama Türkiye gibi, hala dramaturginin tiyatro için değerinin kavranamadığı ülkelerde, dramaturginin ve dramaturgların geleceğine dair bir tartışma yaşanması da zor görünüyor.

NESLİHAN EKİM