Ulviye SAVTUR
Ulviye SAVTUR
ulviye@sanatlayasam.net
TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-4
  • 0
  • 550
  • 27 Nisan 2021 Salı
  • +
  • -

XVI.YÜZYIL

Onaltıncı yüzyıl, Türk edebiyatının en parlak devridir. Saz şiiri genişlemiş, Köroğlu, Hayalî, Kul Mehmet gibi değerli şairler yetişmiş ve Köroğlu Destanı cinsinden büyük eserler vermeye başlamıştır.

İran Edebiyatı tesiri altında gelişen divan şiiri en yüksek merhalesine varmış, milli ruhu ve yerli hayatı aksettiren orijinal eserler vermiş, dâhi şairler yetiştirmiştir. Yüzlerce değerli şair arasında, Divan’larıyla tanınmış, Fuzulî, Hayalî, Yahya, Bakî, Nev-î, Ruhî gibi büyük sanatkârlar, kaside ve gazel tarzını işlemişler, bilhassa Bakî bu tarzın en büyük mümessili olmuştur. Mesnevi sahasında şaheserler, aşkî, dinî, ahlâkî ve içtimaî, muhtelif konulu büyük kitaplar meydana gelmiştir. Fuzuli’nin Leylâ ve Mecnûn’u, Lamii’ninGûy ü Çevgân’ı, Zatî’ninŞem’ü Pervane’si, Fazlî’nin Gül ü Bülbül’ü, Yahya’nın Hamse’si, Rahmi’nin Şah ü Geda’sı, Azeri’nin Nakş-ı Hayal’i, Cinani’ninRiyaz-ül-Cinan’ı bunların en mühimlerindendir. Manzum tarih ve tarihî destan cinsinden de büyük eserler yazılmıştır.

Yunus tesiri altında devam edip genişleyen tekke şiirinin birçok mahsulleri arasında Nizamoğlu Seyit Seyfullah’ın duygulu ilahilerle dolu divanı bu çeşidin değerli eserlerindendir. Bektaşi Pîr Sultan Abdal’ın şiirleri ise daha çok saz şiirine yaklaşan, ruh ve eda bakımından üstün ve değerli eserlerdendir.

Nesir sahasında da büyük bir genişlik ve çeşitlilik görülmektedir.Bu sahada Lamii’nin, tarihî, ahlâkî, dinî, aşkî, muhtelif eserleri en başta gelmektedir.Lûtfi Paşa’nın Tarih’i ve Asafname’si, Selâniki’nin Tarih’i, Âli’nin Künh-ül-Ahbar’ı, Piri Reis ve Seydi Ali Reis’in coğrafya ve seyahat eserleri, Kınalızade’nin Ahlâk-ı Alâi’si, Birgivi’ninVasiyetname’si, Nakkaş Sai’ninTezkiret-ül-Bünyan’ı, Şeyh Yahya’nın Menakıpname’si, Eyyubi’nin Hatemname’si, zengin bir nesir edebiyatının çeşitli konulardaki değerli eserlerindendir.

Bazı yazarların onbeşinci yüzyıldakinden daha fazla sanatkârane ve arap, fars kelimeleriyle çok yüklü eserler de meydana getirdikleri görülmektedir. Fuzuli’nin Hadikât-üs-Suada’sı ve Hoca Sadeddin’in Tac-üt-Tevarih’i bunların en mümessil örneklerindendir. Bununla beraber, bu tarz, bütün nesir edebiyatına şâmil olmamış, adı geçen eserlerin mühim bir kısmiyle birlikte bilhassa halk hikaye ve destanları sade ve klasik bir Türk nesri ile yazılmakta devam etmiştir.

Bu yüzyılda edebiyat tarihi, tenkid ve edebiyat bilgisi üzerine de eserler yazılmıştır. Bunlar arasında Sehi, Lâtifi ve Aşık Çelebi’nin Tezkire’leri ile Süruri’nin Bahr-ül-Maarif’i, nevilerinin ilk ve mühim eserleridir.

XVII. YÜZYIL

Onyedinci yüzyılda Türk edebiyatı daha çok yerlileşmek suretiyle gelişimine devam etmiştir. Saz şiiri tarzında büyük gelişme ve genişleme görülmektedir. Bir çok şairler arasında, halk edebiyatının ve saz şiirinin en büyük mümessilleri sayılan Aşık Ömer, Gevheri ve Karaca Oğlan değerli şiirleriyle tanınmış ve çok sevilmişlerdir. Bu tarzın Kerem ile Aslı cinsinden nesirle de karışık aşk destanları şeklinde büyük ve güzel eserleri meydana gelmiştir. Bu yüzyılda, saz şiirinin divan şiirinden ilhamlar alarak dil ve anlayış bakımından ona yaklaştığı, divan şiiri çevresinde yaşayan bazı devlet büyüklerinin saz şiirine de rağbet ettikleri ve bazı divan şairlerinin saz şiiri tarzında türküler yazdıkları görülmektedir.

Divan şiirinde kaside ve hicviyenin en büyük mümessili olan Nef’i, Divan’ı ve Siham-i Kaza adlı hicviyeler kitabı ile şöhret kazanmıştır. Divan’larıyla tanınmış şairlerden Şeyhülislâm Yahya, Fehim, Naili, Bahai, Neşati,Vecdi gibi şairler, bilhassa gazel tarzını işleyerek, bu çeşide, daha yerli ve tabii görünen yeni bir zevk, eda ve ahenk getirmişlerdir. Yüzyıl sonlarında Sabit, Türk halkına mahsus eda ve deyimlere çok ehemmiyet vermiş, büyük şair Nabi, düzgün ve tabii bir eda içinde lirik ve hikemî şiirler yazmıştır. Haleti’nin rubaileri, çeşidinin en güzel ve en değerli eserleridir. Divan şiirinde mesnevi tarzının en büyük mümessili sayılan Atayi’ninHamse’si, Nadiri’nin İkinci Osman’ı anlatan Şahname’si, Nabi’nin Hayriye ve Hayrabad’ı, muhtelif bakımlardan mühim eserlerdir.

Tekke şiirinde eski ruh devam etmekle beraber büyük bir genişlik görülmektedir. Bu sahada Hüdayi, Nuri, Ümmi Sinan, Niyazi, ilahileriyle tanınmış şairlerdendirler.

Bu yüzyılda nesir edebiyatı da çok zengindir. Peçevi’nin Tarih’i, Evliya Çelebi’nin meşhur Seyahatname’si, Koçu Bey’in Risale’si, Kâtip Çelebi’nin, tarih, coğrafya, biyografi ve muhtelif konularda tetkik eserleri, Süheyli’ninNevadir’i, Seyid Yahya’nın Gencine-î Hikmet’i, İsmail-i Akaravi ile Sarı Abdullah’ın dinî ve Fikrî eserleri,bu devrin değerli mahsulllerindendir. Veysi’nin Siyer’i ve Vakıaname’si ile Nergisi’nin Hamse’si ise sanatkârane ve arap, fars kelimeleriyle çok yüklü muğlak nesrin en ifratlı örnekleridir. Eski destanlar cinsinden eserlerle birlikte, halk arasında okunmak üzere yazılmış, müellifi meçhul, birçok hikâye kitaplarına da rastlanmaktadır ki, bunlar, bu yüzyılda da normal ve klâsik Türk nesrinin yaşamakta olduğunu göstermektedir.

XVIII. YÜZYIL

Onsekizinci yüzyılda Türk edebiyatı daha fazla yerlileşmek suretiyle gelişimine devam etmiştir. Bu devirde saz şiiri çok yayılmış, divan şiiri mensupları arasına dahi girmiştir. Çok değerli bir şair olan Ercişli Emrah, Karaca Oğlan tarzını geliştirerek devam ettirmiş; Şermi, Mahtumi, Levni, Kâmili, Bağdadi gibi değerli saz şairleri divan edebiyatı muhitine girdikleri gibi, bazı divan şairleri ve divan edebiyatı muhitinde yaşayan birçok kimselerde saz şairleri tarzında şiirler yazmışlardır. Büyük divan şairi Nedim bile saz şiiri tarzında bir türkü yazmıştır. Kerem ile Aslı cinsinden birçok hikaye ve destanlarının da bu yüzyılda meydana geldiği görülmektedir.

Divan şiiri, bilhassa Nedim’in elinde, canlı bir dille yerli duyguları ve memleket hayatını anlatır hale gelmiştir. Nâzım, Nahifî, Sami, İzzet Ali Paşa, bu devrin tanınmış değerli şairlerindendir. Bunların çoğunda onsekizinci yüzyıla mahsus bir yenilik ve yerlilik göze çarpmaktadır. Nabi yolunda yürüyerek hikemî şiirler yazanlar arasında Raşit ile Koca Rağıp Paşa değerli eserler vermişlerdir. Havayi ve Tırsi, gündelik hayatı da aksettiren mizahi şiirleriyle şöhret kazanmışlardır. Yüzyılın sonlarına doğru Sabit tarzı hâkim olmuş, Beliğ, Enderuni Fazıl, Sümbülzade Vehbi, Sururi gibi şairler, açık saçık ve mizahi olmakla beraber, yerli hayatı ve muhtelif tipleri kuvvetle tasvir eden eserler yazmışlardır. Bütün divan edebiyatının en büyük şairlerinden biri olan Şeyh Galip ise, şahsi bir karakter göstererek divan şiirine yeni bir sembolik eda getirmiş ve divan edebiyatının mesnevi tarzında son şaheseri olan Hüsn-ü Aşk’ı yazmıştır.

Bu yüzyılda tekke edebiyatı da zengindir. Ruhta bir yenilik ve fevkalâdelik olmamakla beraber eski geleneği devam ettiren mühim şairler yetişmiştir. Sezai, Nüzuli, Üsküdarlı Haşim, bunların belli başlılarındandır. Dinî, ahlakî, didaktik mahiyette yazılan eserler arasında Mürşidi’ninAhmediye’si, halk tarafından çok okunmuştur.

Nesirde de şuurlu bir şekilde sadeliğe ve tabiiliğe doğru gidiş vardır. Külfetli ve sanatlı, arap, fars kelimeleriyle çok dolu bazı eserlere rastlanmakta ise de, yüzyılın umumi gidişinde bu sahada da yenilik ve sadelik temayülü hakimdir. Nâima, Silâhtar, Suphi Tarih’leri, bu devrin tabiî ve değerli nesir eserleri arasındadır. Yirmisekizçelebi Mehmet’in, Dürri’ninSefaretname’leriyle Resmi Ahmet’in Sefaretname’si ve Hülâsat-ül-İtibar’ı nesir nevine yeni ve güzel örnekler getirmiştir. Bunlarda tasvir, tahlil ve ifade bakımından zamanımıza çok yakın bir ruh ve çok sade ifadeler göze çarpmaktadır. Aziz Ali’nin Muhayyelât’ı roman ve hikaye edebiyatımızın gelişmesinde mühim bir yer almaktadır. Pek çok eserler yazan Bursalı İsmail Hakkı ve Erzurumlu İbrahim Hakkı, bu yüzyılın en çok yenileşmiş dinî yazarlarıdır. Bilhassa İbrahim Hakkı’nın Marifetname adlı, hem dinden ve tasavvuftan, hem de zamanına göre yeni sayılan pozitif ilimlerden bahseden eseri çok tanınmıştır. Ayrıca halk arasında okunmak üzere yazılmış, müellifi belli ve meçhûl hikâye masal kitaplarına bu yüzyılda da çokca tesadüf edilmektedir.

Edebiyatımızda Avrupa gören yazarlara ve Avrupa’dan bahseden eserlere de ilk defa olarak onsekizinci yüzyılda rastlanmaktadır. Yirmisekizçelebi Mehmet’in Paris Sefaretname’si, Avrupa görmüş bir Türk yazarının Avrupa’yı ve az çok Avrupa edebiyatını anlatan eseridir. Resmi Ahmet ve Ali Aziz’de Avrupa görmüş, Avrupa dili öğrenmiş ve Avrupa’yı anlatmış yazarlarımızdandır. Bu yüzyılda Macarcadan, Fransızca ve Almancadan bazı eserlerde dilimize çevrilmiştir. Bu hususların açık bir tesiri görülmemiş ise de, Lâle Devri’nden itibaren memkeletimize az çok nüfuz etmeğe başlayan avrupa ruhunun, edebiyatımızın gelişmesi üzerinde, Tanzimattan önce de, küçük bir rolü olduğunu kabul etmek lâzımdır.

Sosyal Medyada Paylaşın:

Düşüncelerinizi bizimle paylaşırmısınız ?

  • Koç
  • Boğa
  • İkizler
  • Yengeç
  • Aslan
  • Başak
  • Terazi
  • Akrep
  • Yay
  • Oğlak
  • Kova
  • Balık
KOÇ BURCU YORUMU

Bugün mantıklı ve sağduyulu kararlar alabilirsiniz. İletişim becerileriniz yüksek olacak ve etrafınızdaki insanlarla kolaylıkla anlaşabileceksiniz. İş hayatınızda yeni fırsatlar karşınıza çıkabilir ya da başlattığınız projelerde ilerleme kaydedebilirsiniz. Bugün kendinize zaman ayırmayı unutmayın ve ruhunuzu besleyecek aktivitelere yönelerek stresinizi azaltın. Enerjinizi dengede tutmaya özen gösterin.

BOĞA BURCU YORUMU

Merhaba! Bugün üzerinizde biraz daha fazla sorumluluk hissedebilirsiniz. İş hayatınızda odaklanmanız gereken konular ortaya çıkabilir. Duygusal ilişkilerinizde ise daha sabırlı ve anlayışlı olmanız gerekebilir. Kendinize zaman ayırmayı ihmal etmeyin ve enerjinizi doğru yönlendirmeye dikkat edin. Ufak tefek sıkıntılarla karşılaşsanız bile başa çıkabilecek güce ve yeteneğe sahipsiniz. Hayatınızdaki değişimlere açık olun ve olumlu gelişmeler için adımlar atın. Yosh!

İKİZLER BURCU YORUMU
YENGEÇ BURCU YORUMU

Merhaba! Bugün kendinize zaman ayırmanız ve içsel dünyanıza yönelmeniz gerekebilir. Duygusal zorluklarla karşılaşabilirsiniz ancak bu süreci derin düşünce ve anlayışla ele alarak iç huzurunuza kavuşabilirsiniz. İletişimde dikkatli olmak ve empati kurmak da önemli olacak. Sevdiklerinizle olan ilişkilerinizi güçlendirmek için daha fazla özveride bulunabilir ve anlayışlı olabilirsiniz. Bugün kendinize ve duygularınıza değer vermelisiniz.

ASLAN BURCU YORUMU

Tabii ki! Bugün duygusal olarak dalgalanmalar yaşayabilirsiniz. Çevrenizdeki insanlardan gelen destek ve sevgi sizi rahatlatabilir. İletişim becerilerinizi kullanarak önemli kararlar alabilir ve ilişkilerinizi güçlendirebilirsiniz. Kendinize zaman ayırarak içsel dengeyi sağlamak için meditasyon veya yoga gibi aktivitelere yönelebilirsiniz. Uzun vadeli hedeflerinizi gözden geçirmek ve gerekirse yeni planlar yapmak için bugün uygun bir gün olabilir. Birlikte çalıştığınız kişilerle işbirliği içinde olmanız, projelerinizi daha başarılı bir şekilde tamamlamanıza yardımcı olabilir. Keyifli bir gün geçirmenizi dilerim!

BAŞAK BURCU YORUMU

Merhaba! Bugün, duygusal anlamda kendinizi daha hassas hissedebilirsiniz. Empati yetenekleriniz artabilir ve çevrenizdekilerin duygularına daha fazla odaklanabilirsiniz. İletişim konularında dikkatli olmanızda fayda var, çünkü yanlış anlaşılmalar meydana gelebilir. Sevdiklerinizle kaliteli zaman geçirmek için fırsatlar olabilir, bu anları değerlendirmeniz keyifli olabilir. Bugün sağlık ve beslenme konularına daha fazla özen göstermekte fayda var. Enerjinizi dengelemek için dinlenmeye de önem vermelisiniz. Umarım gününüz keyifli ve huzurlu geçer!

TERAZİ BURCU YORUMU

Tabii ki! Bugün, Terazi burcundakiler için ilişkilerin üzerine odaklanmak ve sevdikleriyle iletişimi güçlendirmek önemli olabilir. Duygusal dengeyi sağlamak ve olumlu iletişim kurmak için çaba göstermek gerekebilir. Aynı zamanda, karar verirken dengeli ve adil olmaya dikkat etmek faydalı olacaktır. İş ilişkilerinde uyumlu çalışmalar yapılabilir ve ortaklıklardan destek alınabilir. Keyifli bir gün geçirmeniz dileğiyle!

AKREP BURCU YORUMU

Merhaba! Bugün Akrep burcunun insanları için duygusal derinliklerinizi keşfetmek ve duygularınızı derinlemesine yaşamak için harika bir gün olabilir. İçsel dünyanızla bağlantı kurmak ve sezgilerinize güvenmek konusunda cesaretli olabilirsiniz. Ancak, ani tepkilerden kaçınmaya çalışmalı ve dengenizi korumalısınız. Karar verirken mantığınızı da dinlemeyi ihmal etmeyin. Bugün, etrafınızdaki insanlara daha fazla anlayış göstermek ve empati kurmak da önemli olabilir. Uzun süredir ertelediğiniz konuları ele almak ve çözümlemek için de uygun bir zaman olabilir. Keyifli ve verimli bir gün geçirmenizi dilerim!

YAY BURCU YORUMU

Arkadaşlarınıza ve aile üyelerinize ne planladığınızı ve nereye gittiğinizi bildirin, ardından onları geziye katılmaya davet edin. Bugünün Venüs-Mars bağlantısı, diğer insanları planlarınıza dahil ederek bazı ciddi liyakat puanları kazanabileceğiniz anlamına gelir.

OĞLAK BURCU YORUMU

Tabii ki! Bugün Oğlak burcunun insanları için zihinsel ve duygusal olarak dengeleyici bir gün olabilir. İş hayatında odaklanma ve disiplin gerektiren konular ön planda olabilir. Bugün, çevrenizdeki insanlara yardım etmek ve destek olmak size iyi gelebilir. Aynı zamanda kendinize zaman ayırarak içsel denge ve huzuru bulabilirsiniz. İlişkilerde iletişim çok önemli, açık ve net bir iletişim kurmaya özen göstermelisiniz. Ufak tefek ani olaylara karşı hazırlıklı olmanızda fayda var.

KOVA BURCU YORUMU

Bugünün Venüs-Mars bağlantısı, haritanızın en dinamik iki açısını kesiyor, bu nedenle yaratıcı bir çabada başarılı olmak istiyorsanız, şimdi ona en iyi şansı vermenin tam zamanı. İnsanların fikirlerinize ne kadar açık olduklarına şaşırabilirsiniz.

BALIK BURCU YORUMU

Bugün duygusal olarak daha hassas olabilirsiniz. İnsanlarla iletişimdeki inceliğiniz sayesinde yanınızdakilere destek olabilir, onları rahatlatabilirsiniz. Ancak, kendi duygusal ihtiyaçlarınızı da göz ardı etmemelisiniz. İçsel dengeye odaklanmak ve kendinize zaman ayırmak için fırsatlar yaratın. Enerjinizi doğru yönlendirmek, hobilerinize zaman ayırmak veya rahatlama teknikleri kullanmak size iyi gelecektir. Kendinizi yeniden motive etmek için yapıcı düşüncelere odaklanın ve geleceğe umutla bakın.

  • ÇOK OKUNAN
  • YENİ
  • YORUM