“Sahneye Dönüşüm” Projesi –

Sürdürülebilir ve Ekolojik Tiyatro Hareketi / Anket Çalışması

Sahneye Dönüşüm Projesi kapsamında hazırlanan “Tiyatro Yönetici ve Ekipleri için Sürdürülebilir Tiyatro Anketi”ni okurlarımızın dikkatine sunuyoruz.

Konuyla ilgili olarak Araştırmacı Cem Çevikayak’ın dergimize yaptığı açıklama şöyle:

Tiyatro sezonu boyunca oyunlar için tasarlanan ve üretilen dekor-kostüm-aksesuar parçaları sahne üzerindeki işlevlerini tamamladıktan sonra tekrar ne zaman bir oyuna hizmet edeceği bilinmeden bir depoda muhafaza edilmekte, çoğu zaman ise imha edilmektedir. Depolama süreci de genellikle saklanan parçaların seneler içerisinde birikmesi ve atılması şeklinde sonuçlanmaktadır. Özünde, her eser için eşsizi arayan ve talep eden tasarımlar; oyunların bir ya da birkaç sezon oynanması ile işlevini yitirmektedir. Özellikle 2020 yılında deneyimlediğimiz pandemi süreci, özel ve ödenekli tiyatroları seyirciden fiziksel olarak uzaklaştırmıştır. Süreçte dekor ve kostüm tasarım ve uygulamaları da özellikle özel tiyatrolar için normal koşullarda olduğundan daha fazla bir mali yük oluşturmuştur. Bu nedenle tiyatro oyunları için üretilen tasarım ögelerinin başka oyunlarda verimli, ihtiyaç odaklı ve sistematik şekilde kullanılabilmesi önem kazanmaktadır.

Dolayısıyla sürdürülebilir tiyatro düşüncesi çerçevesinde tasarlanan bu proje çalışmaları, temelde tiyatro oyunları için yapılan dekor, kostüm ve aksesuar tasarımlarında yeniden kullanım ve kurumlar arası paylaşımı mümkün kılma amacıyla bir “dijital ortak paylaşım ağı” model önerisi sunmaktadır. Proje çerçevesinde kurgulanan bu model ilk olarak 2019 yılında İzmir’de ‘Döngü’ başlığı altında gerçekleşen İyi Tasarım 4 etkinliğinde tiyatrolar arası paylaşım yöntemi temelinde ortaya koyulmuş; 2020 yılında Almanya Büyükelçiliği Sürdürülebilir Gelecek Proje Yarışması’nda finalist projeler arasında yer almıştır. Proje yürütücüleri Cem Çevikayak ve Işınsu Ersan Öztürk tarafından önerilen bu model, sahne tasarımı alanında paylaşım, yeniden kullanım, sıfır atık ve dijital görsel arşivleme başlıkları üzerine kurgulanmıştır. Birbirine bağlı bu konular ile üniversite eğitiminden profesyonel tiyatrolara, tiyatro seyircisinden sahne tasarımcılarına, tiyatro depolarından, tiyatro müzesine uzanan geniş kapsamlı ve döngüsel bir sistem tasarlanmıştır.

“İnsanların güneş ışığına ihtiyacı olduğu gibi, tiyatro için üretilmiş bu tasarım parçalarının da sahne ışığına ihtiyacı ve bir eşya hafızası olduğunu vurgulamak istiyoruz.”

Sahne tasarımcıları tarafından üretilmiş tasarım parçalarının birer eser olarak kayıt altına alınması ve korunması hakları konusu projenin odak noktasındadır. Bu hakların korunması konusundaki bilgilendirme hem tiyatro kurumları hem de sahne tasarımcıları tarafında olmalıdır ki tarafların bu hakların bilincinde olarak ortak çalışmayı kabul etmesi gerekir. Böylece sanatçı ve tasarımcının, kendi üretimini sahiplenmesi, gelecekte ilgili tiyatro kurumunun paylaşım veya yeniden kullanım eylemlerinden haberdar olması ve ilgili tasarım ürünlerinin sağlıklı bir şekilde korunması ve arşivlenmesi sonucunda doğru bilgilerle sergilenebilmesini sağlanacaktır. Sahne tasarımcılarının, üretim aşamasında yeniden kullanım ve geri dönüştürülebilir malzeme odağında çalışmaya teşvik edilmesi için ilgili alandaki bilgi birikimine dijital bir mecrada ulaşılması, paylaşılması ve sahne tasarımı alanında yetişen öğrencilere de yol gösterici olması, sahne sanatları çalışmalarının sürdürülebilirliğine katkı sağlayacaktır. Profesyonel özel tiyatro ekipleri, şehir tiyatroları, üniversite ve lise tiyatro grupları arasındaki iletişim köprülerinin akıcı ve verimli olmasını gözeten “Sahneye Dönüşüm”, hem tasarımcılar ve öğrenciler arasında, hem de profesyoneller ve amatör tasarımcılar arasında bilgi akışını sağlayabilecek kanallar açmayı planlamaktadır. Projenin temel basamakları olarak tasarlanan Üretim-Eklem-Tedavül-Miras aşamalarının, birbirini tetikleyen birer adım olması ve kendi kendine dönebilecek bir sistem haline gelebilmesi hedeflenmektedir.

“Sahne sanatlarında döngüsel tasarım modellerini deneyimleyerek geliştirebiliriz.”

Günümüzde artık sürdürülebilirlik fikrinin pek çok çalışma alanında olduğu gibi kültür/sanat alanında da elzem hale gelmesiyle birlikte, dünyanın pek çok farklı yerindeki tiyatro çalışmalarında da ekolojik çözümlere katkı sağlamak amacıyla yeni hareketler oluşmaya başlamasının kılavuzluğunda dijital mecraları aktif ve etkili olarak kullanıp, detaylı ve kapsamlı bir şekilde bu fikrin aktarılması görev edinilmiştir. Performans sanatlarında sıfır atık, geri dönüşüm ve yeniden kullanım uygulamaları üzerine çalışmalar yapan diğer projelere örnek olarak Julie’s Bicycle, EcoStage, Broadway Green Alliance, Reset Scenery gibi oluşumlar göze çarpmaktadır. Bu alanın önemli isimlerinden Tanja Beer ise Ecoscenography, Ecomaterialism ve Ecological Design kavramları çerçevesinde akademik araştırmalar kaleme almıştır. Sanatta Sürdürülebilir Uygulama Merkezi (CSPA) ve Triga Creative (Triga) ise İklim Değişikliği Tiyatro Hareketi kapsamında Aralık 2021’de uluslararası düzeyde Eco Design Charette düzenlemiştir. Türkiye’de ise Artsmap dijital platformu “Sahneyi Sürdür” başlığı altında tiyatro üreticileri ile birlikte sürdürülebilirlik teması üzerine workshop ve seminerler düzenlemiştir.

Mevcut kaynakların ve tasarım parçalarının, gelecekte kurulması amaçlanan paylaşım ağları sayesinde açık kaynak şeklinde hem fiziksel hem de dijital olarak en verimli kullanımlara ulaştırılması “Sahneye Dönüşüm” projesinin temel çerçevesini oluşturmaktadır. İhtiyaç odaklı kurulması planlanan bu sistemin sürdürülebilir özellikleri arasında ise üretim ve tüketim aşamalarında ekolojik tercihlerin ön planda tutulması vardır. AB Sivil Düşün desteğiyle faaliyetlerine Kasım 2021 itibariyle başlanmış olan projenin, özel tiyatrolar arası iletişim ağlarını güçlendirme ve dijital medya platformları aracılığı ile sürdürülebilirlik eylemlerinin ve alternatif çözümlerinin yararları ve kazanımlarını, proje çerçevesinde en sade bir şekilde anlatılması hedeflenmektedir. Bu hedeflere ulaşma konusunda Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde tiyatro kooperatifleri, birlikleri, dernekleri ve vakıfları, önemli birer kültür/sanat adına köprüler oluşturmaktadır. Tiyatro sanatçıları ve eğitimcilerinden bu konuyla alakalı fikirlerini ve deneyimlerini edinmek ve örnekler üzerinden bu hareketi yaygınlaştırmak amacıyla sürdürülebilir ve geri dönüşümlü sahne sanatları uygulamalarına dair soruların yer aldığı anketimizi paylaşmaktayız. Araştırma kapsamımızda fikirlerinizi almaktan mutluluk duyarız. Bu yenilikçi ve çevreci tasarım fikirlerinin geniş kitlelere iletilmesi amacıyla ve güçlü iletişim bağları kurulması dileğiyle…