Uzun yıllar siyaset sahnesinde yer alıp, çeşitli bakanlık görevlerinde bulunan Dr. İmren Aykut, 1924 yılında kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanınan 5 Aralık tarihinin, Demokrasi Bayramı olarak kabul edilip, kutlanmasını istedi.

Türkiye’de demokrasiye gerçek anlamda 5 Aralık 1934 tarihinde geçildiğini belirten eski Çevre Bakanı İmren Aykut, şunları söyledi:

Her dakika demokrasiden söz edenler 5 Aralık’tan hiç söz etmiyorlar. Demokrasi Türkiye’ye 5 Aralık’la birlikte geldi. Atatürk, kadınlara bu hakları tanırken türlü engellemelerle karşılaştı. 1922’de saltanat kaldırıldı ve 1923’te de Cumhuriyet rejimine geçildi. Artık ülkeyi yönetecek kadrolar, halkın oylarıyla yani seçimle iş başına gelecekti. Ancak bu tarihte seçimde oy kullanacak kişilerde, seçilecek kişiler de sadece erkeklerdi. Yani Cumhuriyet rejimine geçilmiş ama demokrasiye geçilmemişti. Çünkü nüfusun yarısı yönetim kadrolarını seçebiliyor, aday olabiliyor ve seçilebiliyordu. Aslında Cumhuriyetin ilanından önce de Atatürk’ün hedefinde, ‘demokratik rejim’ vardı. Ancak o günkü ortamda  ilk etapta bunu gerçekleştiremeyeceğini anladığı için önce Cumhuriyeti ilan etti.

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte kadınların kamusal alana girmesini sağlayan yasal ve yapısal reformlar hızlandı. Bu yüzden önce 17 Şubat 1926 da medeni kanunu çıkartarak, kadınlara boşanma hakkı, velayet hakkı, mirasa ilişkin düzenlemeler ve malları üzerinde tasarruf hakkı tanındı. 1930’a gelindiğinde de kadınların  belediye meclislerinde oy vermesini, aday olabilmesini ve seçilebilmesini sağlayan kanunu çıkarttı. Bu kanunla kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı. İlk kadın belediye başkanı da 1950 tarihinde Mersin’de seçildi; Sayın Müfide İlhan… 1933 tarihinde de, Köy Kanunu’nda değişiklik yapılarak kadınlara köylerde muhtar olma ve İhtiyar Heyetine üye seçme ve seçilme hakları verildi. İlk kadın muhtar da Aydın’ın Karpuzlu köyünde seçildi; Gül Esin…

HİÇ DE KOLAY OLMADI

5 Aralık 1934’de ise 1924 Anayasası’nın 11. Maddesindeki seçme ve seçilme hakkını düzenleyen bölümdeki “…Sadece erkekler “ yazılı iki kelimeyi kaldırarak, kadınların siyaset yapabilmelerinin önündeki engeli kaldırdı. Bu hiç de kolay olmadı. TBMM’de o azman büyük tartışmalar yaşandı, “Kadınlara neden bu hakkı verelim, ne gerek var, onlar siyasetten anlamazlar” gibi laflar söylendi, durumun kritikliğini gören Atatürk çıkıp tarihi bir konuşma yaptı ve vekillere, ‘Beyler! Bu kadınlarımız Kurtuluş Savaşımızda erkeklerle birlikte savaştılar. İçlerinden birçoğu şehit oldu. Şimdi bu kadınlarımızı mı ayıracaksınız” diyerek vekilleri ikna etti ve kanun çıktı. Ardından 8 Şubat 1935 de yapılan seçimlerde 17 kadın ilk defa meclise girdi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin beşinci meclisinde yer aldılar.

CUMHURİYET BAYRAMI GİBİ KUTLANMALI

Bu yüzden 5 Aralık tarihi çok önemlidir.  Ancak 5 Aralık sadece bir kadın hakları günüymüş gibi yorumlanıyor; bu kadar dar bir çerçevede yorumlanması bence çok hatalı. Çünkü 5 Aralık Türk halkının tümünün ülkenin yönetimine katılma ve Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceğini beraberce belirleme hakkını elde ettiği gündür. Bugünün aslında her yıl demokrasi bayramı olarak kutlanması gerekir. Bu, her şeyden önce halkımızın demokrasiyi anlaması ve sahiplenmesi açısından önemlidir.  Ülkemizde bu tarihte demokrasiye geçilmiş olduğu algılanamamış ve halka anlatılamamıştır. Bu nedenle demokrasi kültürü toplumumuzda tam olarak yerleşememiş ve yeterince sahip çıkılamamıştır. Tarihimizde bu yüzden bir çok darbe yaşanmış, ülkemiz büyük zararlar görmüştür.

Eğer 5 Aralık, 29. Ekim Cumhuriyet Bayramı gibi, bir bayram günü olarak kabul edilmiş ve her yıl kutlanabilmiş olsaydı halkımızın demokrasiyi anlaması ve sahip çıkması sağlanmış olurdu. Demokrasi katılım rejimi, kararlara kadınlar ilk defa 5 Aralık’ta kullanıldılar. Cumhuriyet ondan önce erkekler rejimiydi. Erkekler karar veriyor, erkekler seçiyordu. Cumhuriyet Bayramı kutlanıyor,  herkes öğrendi. Fakat demokrasinin ne olduğu hala bilinmiyor. Oysa Türkiye’ye demokrasi 5 Aralık’ta geldi. Ben bunu daha önce de dile getirmeye çalıştım Ancak TBMM’de bile derdimi anlatamadım. TBMM ‘de kaç defa gündeme getirdiğimde yüzüme manasız bir şekilde baktılar. Çünkü demokrasinin ne demek olduğunu bilmiyorlar. Demokrasi birçok açıdan tarif edilebilir ama en basit tanımıyla demokrasi bir katılım rejimidir. Halkın tamamı kararlara katılıyorsa demokrasi budur. Kadın olarak oyunuzla ülkenin yönetimine katılıyor musun, katılmıyor musun? Nasıl ki 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı ise 5 Aralık’ın Demokrasi Bayramı olduğunu bayram kabul edilsin, her yerde Cumhuriyet Bayramı gibi kutlansın istiyoruz.