Henüz bir kukla tiyatrosu dahi izlememiştim. Babamın bana okuduğu şiir ve destanların coşkusuna kapılmış, büyüdüğüm zaman kimselere söylemeden kahramanlar diyarına gitmeye karar vermiştim. Belki Yunan tragedyasına olan bağlılığım da, bilincimde kalmış bu eski anıların bir eseridir. Üç yaşındaydım. Kederli bir kadınlar korosunun ortasında olduğumu hatırlıyorum. Kars´ta bir cenaze töreniydi. Kadınlar ağıtlar yakarak birbirlerine sarılıyor, ölen kişiyi çok derin bir biçimde anıyorlardı. Hepimizin aşina olduğu bu töresel kareler, çocukluk yıllarımın en eski anısı olarak zihnimde canlanıyor. Daha belirgin şekilde hatırlamaya çalışıyorum, fakat film hep aynı yerde kopuyor. Beynimdeki en eski veri kaydı bu kadar. Hafızamda yer eden insanlar, gezip gördüğüm yerler ve diğer tüm anılarım; on yıllar içinde birbirleriyle kaynaştı, birbirlerine karıştı ve onları belirgin hatlarla ayırt edebilmek bir daha mümkün olmadı. Acaba o görkemli dağ eteklerinde biçilen sarı otları gerçekten görmüş müydüm? Kadınların süslü at arabaları üstünde söyledikleri türküleri gerçekten duymuş muydum? Yoksa bu anılar bir Cengiz Aytmatov kitabının sayfalarından mı geçiş yapmıştı zihnime? Bugünkü bilimsel araştırmalar sayesinde, hafızamızdaki bilgilerin beynimizde bir bütün olarak depolanmadığını, hafızaya parça parça kaydedildiğini biliyoruz. Gördüğümüz her şey görsel kortekse, duyduklarımız işitsel kortekse, dokunsal anılarımızın verileri ise somatosensoriyel kortekse işleniyor. Bu sebeple, beynin farklı bölümlerinde birbirlerinden mikrokozmik ölçüde uzak mesafelerde kalıyorlar. Beynimiz bu bölümler arasında veri akışı sağlayabilmek için, aralarına nöronlardan oluşan uzun “otoyollar” döşüyor. Her “hatırlama” eyleminden sonra, kullanılmayan veriler silinerek yeni bağlantılar oluşturuluyor ve anılar yeni baştan kaydediliyor. Araştırmacılara göre, bu yeni kayıtların amacı bizi protein moleküllerinden oluşan kimyasal bir fotoğraf albümüyle eğlendirmek değil elbette. Asıl amaç, hafızamızı yeniden düzenlemek ve gelecekte daha verimli olmasını sağlamak. Uzun süreli depolama işlevine sahip olan ve eski yaşamımıza ait sayısız anı içeren otobiyografik hafızamız, eksiklikleri başka malzemelerle tamamlıyor ve anılara yeni anlamlar katıyor. Alman kökenli bir hukuk psikoloğu ve araştırmacı olan Julia Shaw, bu süreci “Aldatıcı Hafıza” adlı yeni kitabında ayrıntılı bir şekilde ele alıyor. Yıllar geçtikçe beyin kıvrımlarımızdan bize göz kırpan ve gerçek sandığımız birçok anı, aslında solup gitmiş başka kayıtlarla karışarak değişmiş oluyor ve bizleri büyük ölçüde yanıltabiliyor.

Martin Scorsese de, (Denis Lehane´nin romanından  uyarlanan) 2003 yılı yapımı “Shutter Island” filminde  hatırlayamama patolojisinin başka bir boyutunu (Fail kim? Mağdur kim?) çok etkili bir biçimde gözler önüne sermişti. Almanya´da II. Dünya Savaşı vahşetinden kurtulan insanların anılarını her zaman büyük bir merakla dinlemişimdir. Anlatılanlar; evrim merdivenlerinden tepetaklak yuvarlanan bir toplumun parçası olan insanın, ne tür patolojik boyutlara sürüklenebileceğinin en belirgin tarihsel yansıması. Bu çok acı anılarda dahi beni düşündüren; on yıllar sonra solan, kaybolan veya başka bir anıya sarılıp sürüklenerek can bulmaya çalışan hafızalardaki kişisel anılar. Yurdumuz da tarih boyunca her yönüyle hareketli olan bir coğrafyada yer alıyor. Çeşitli kültürlerin yoğrulmasıyla beslenmiş, zaman zaman kara gölgeler oluşturan ayrışımlara ve sürgünlere sahne olmuş topraklar üzerinde yaşıyoruz. Ortak hafızalarımız zaman zaman kendi içinde de çatışıyor. Acaba hatır kültürü bu kadar gelişmiş olan bir coğrafyada, hatırlama kültürüne de aynı derecede duyarlı olabiliyor muyuz? Yaşadığımız her olayı tüm gerçekliğiyle hatırlayabiliyormuyuz? Toplumumuzun, bizi aile birimlerine kadar üzebilecek sonuçları irdelemeye ne kadar tahammülü var? Suç ve ayıp sayılan olguları manipüle etmeden, onları gün ışığına çıkarmaya çalışanlara izin veriyormuyuz; yoksa yalnız gönlümüzden geçen, lehimize olan veya hayal ettiğimiz verilere mi sığınıyoruz? Güncel bilgi akışlarını iyi yönetebiliyor, koruyabiliyor ve işlenebilmeleri için gerekli duyarlılığı gösteriyormuyuz; yoksa daha çok umursamamaktan yana mıyız? Biriktirdiğimiz kişisel ve toplumsal anılarımızı, çekinmeden sanat alanlarımıza taşıyabiliyor muyuz? Toplumsal anılarımızı, tiyatrolarımızdaki sanatsal paylaşımlarla tartışmaya açabiliyormuyuz? Hafızalarımız bizi bu denli yanıltabiliyorsa, yaşadığımız gün en taze anıları ürettiğimiz gün değil midir? Yoksa belli konulara dokunmamak için, hafızamızdaki belli verileri kendimiz mi siliyoruz? Güncel olmayan tiyatro oyunlarında, sahnede renkli pelüş takımlar içinde tur atmaya zorladığımız oyuncularımız, gece evlerine giderken mesleklerinden ne kadar haz almış oluyorlar? Ülkemizde yaşadığımız tüm sorun ve acılar, aynı zamanda her sanat kolu için eşsiz birer malzeme ve besin kaynağı oluşturuyor.

Ekonomik, politik ve sağlık konusundaki kaygılara tanıklık ettiğimiz bu günler de, çok yakın zamanda ortak hafızalarımızda sadece bir anı olarak kalacak. Gerçek anlamda şahitlik edebileceğimiz tek an, yaşadığımız andan ibaret. Nazi zulmünün tanığı olan Yahudi yazar Mascha Kaléko´nun “yok bu zamandan başka vaktimiz” sözü her daim geçerliğini koruyor. Yakın tarihimize dair anımsamalarımızın bizi ne kadar kolay yanılttığını, kandırdığını ve tartışmalara yol açtığını gözlemleyince; çok daha gerilerde kalmış olayların ve destanların gerçeklikleri üzerine de düşünmeye başlıyor insan. Yaşadıkları döneme şahit olabilmeye çalışan sanatçı dostlarımız; düşüncelerini esirgemeyen komşularımız, yazarlarımız, gazetecilerimiz evlerinden alınıyorlar ve cadı kazanının altı yanmaya devam ediyor. Her şey gözümüzün önünde öylece olup bitiyor. Bu anıları hangi hafızalar koruma altına alacak? Gün gelecek, tüm kayıtlar yine birbirine karışacak. Önümdeki kum saati boşalıyor ve ben tekrar tekrar çeviriyorum. Akan taneciklerin hangi zamanı ölçtüğünü düşünüyorum. Ne yapmamiz gerektiğini düşünüyorum. Sahnelerimizin gündem dışı kalmaması için; bizim zamanımızı anlatan, bizi bize hatırlatan hangi oyunları seçmemiz gerek? Nazım Hikmet´in “Benerci Kendini Niçin Öldürdü” şiirinin dizeleri geliyor yine aklıma: “…Yıldızlar uzakmışToprak ufakmışUmurumda değilAldırmıyorum…Bilmiş olun ki benim içinDaha hayret verici, daha kudretli,Daha esrarlı ve kocamandırYolu üstünde durulanZincire vurulan İNSAN…”Bu Korona günlerinde, yine Almanya´daki yazı masamdayım. Yine Türkiye´yi çok özlüyorum. Okuduklarımı ve gördüklerimi anlamaya çalışırken, yine çocukluk korkularıma kapılıyorum ve ağlayan kadınlar korosunun içinde buluyorum kendimi. Önümde yığınlar yürüyor. Kaf Dağı’na çıkmaya çalışan kahramanlar…  Düşünüyorum… Saklı kayıtların bir bir firar ettiği hafızam mı beni yanıltan, yoksa parçalanmış anılar mı can vererek çırpınan? Telat Yurtsever