Lynne Twist, dünyadaki aç insanları doyurmak için kurulan bir vakfın (World Hunger Project) finansal danışmanı; o vakıf için dünyanın her yerini gezerek para topluyor. Onun yazdığı bir kitabı okuyorum, kitabın İngilizce adı, “The Soul of Money”, Türkçeye “Paranın Ruhu” olarak çevrilebilir.

Orada anlattığı bir olay beni derinden etkiledi, sizlerle paylaşmak istiyorum:

Kendisi New York dolaylarında oturan Lynne (‘Lin’ diye okunur) para toplamak için Harlem’de bir kilisenin davetlisi olur. Bu daveti kabul eder ve hazırlık yapmaya başlar; toplantı akşam saatlerinde olacaktır. Bir süre sonra merkezi Chicago’da olan bir hazır gıda şirketi Vakıf’a bağışta bulunmak istediğini beyan eder ve onu şirketin genel müdürlüğüne davet eder. New York’tan Chicago’ya gidecek, şirketin yönetim kurulu başkanıyla görüşecek ve aynı gün geri dönerek Harlem’deki toplantıya katılacaktır. İyi bir zamanlamayla mümkün olduğunu anlar ve planını yapar.

O gün uçak zamanında kalkar, trafiğe takılmadan şirketin merkez binasına ulaşır ve gökdelenin en üst katındaki yönetim kurulu başkanının odasına ulaşır. Bir süre bekletildikten sonra içeriye alınır. Başkan masasında oturmaktadır ve arkası tümüyle camdır ve Chicago’nun kuş bakışı bir manzarası gözükmektedir. Işık arkadan geldiği için başkanın yüzü karanlıkta kalmaktadır, pek göz teması kurmazlar.

Lynne, işinin henüz acemisidir ve bu kadar yüksek bir makamla ilk defa karşılaştığından gergin ve kaygılıdır. Vakfın amacını ve yapısını anlatır, şimdiye kadar yaptığı işleri anlatmaya koyulacaktır ki, başkan sabırsız bir ifadeyle masanın çekmecesini açar ve elli bin dolarlık bir çeki kendisine uzatır. Lynne ne diyeceğini pek bilemeden çeki alır, teşekkür eder.

Başkanın yüzünden, “tamam alacağını aldın, artık gidebilirsin,” mesajını okumaktadır, yeniden teşekkür ederek ayrılır. İçinde bir tuhaflık, bir burukluk ve utanç duygusu vardır. Para için memnundur, birçok ihtiyaç sahibine yararlı olacaktır, fakat o paranın arkasındaki niyeti düşünmeye başlar. Bu gıda şirketi son altı aydır medyada birçok olumsuz habere konu olmuş ve önemli derecede bir imaj kirlenmesi olmuştur. Bu para onlar için bir aklanma olacaktır. Kendisinin pis bir işe aracı olduğu duygusu içini kemirmeye başlar. New York’ta hava yağışlıdır ve zar zor ama zamanında kilisedeki toplantıya yetişir. Fakir bir muhitin fakir bir kilisesidir; damından sular damlamaktadır, yer konan kovalardan damlayan suların sesi gelmektedir. Çoğu kadın elli kişi salonda toplanmışlar, gelenlerin hepsi zencidir.

Giyinişlerinden, görünüşlerinden çok paralarının olmadığı bellidir. Lynne, Vakfı tanıtan bir konuşma yapar, projelerini tanıtır ve verilen her bir kuruşun Afrika’da bir insanın açlığını gidermede yardımcı olacağını söyler. Konuşmasından sonra uzun bir sessizlik olur.

Sonunda, daha sonra arka sıralarda oturan, adının Gertrude olduğunu öğrendiği, altmış beş yaşlarında, gri saçlı, saçlarını ortadan ikiye ayırmış ve topuz yapmış bir kadın, konuşmaya başlar.”Kızım, benim adım Gertrude, söylediklerini sevdim; seni de sevdim. Benim çek defterim yok, benim kredi kartım da yok. Bana göre para su gibidir. Bazı insanların yaşamına çağlayan nehirler gibi gelir. Benim yaşamına para damlaya damlaya gelir. Daha çok insanın yararlanabilmesi için bu damlaları tutmuyorum, benden akıp gitmesini istiyorum. Bu benim hakkım ve benim sorumluluğum. Bu aynı zamanda benim coşku kaynağım. Çamaşırcılık yapıyorum ve çantamdaki elli doları sana vermek istiyorum.”

Ayağa kalkıp yürüyerek beşlik ve onluklardan oluşan elli lirasını Lynne önüne masaya bırakır. O yerine dönerken diğerleri yerlerinden kalkarak masaya yürümeye başlarlar ve çoğu bir dolarlık ve beş dolarlıktan oluşan paraları bırakmaya başlarlar. Paralar katlanmış ve buruşuktur. Masanın üzerinde yığılmaya başlayan paralar dökülmesin diye Lynne çantasını açar, bir yandan ağlar bir yandan da gelenlerin paraları çantanın içine koymasını sağlar. O gece toplanan çoğu bir dolar ve beş dolar banknotlardan oluşan beş yüz doların altında, çantada elli bin dolarlık bir çek bulunmaktadır.

Lynne, paranın arkasındaki niyetin para kadar önemli olduğunu düşünmeye başlar ve bir mektup yazarak yönetim kurulu başkanına çekini geri gönderir. Mektubunda, bu vakfın her parayla değil, niyetin saflığının gücüyle davasını yürütebileceğine inandığını belirtir. Gerçekten şirketin desteklemek istediği bir başka kuruma parayı vermeleri gerektiğini belirtir, ilgilendikleri için teşekkür eder. Aradan altı yıl kadar geçtikten sonra Lynne eski yönetim kurulu başkanından bir mektup gelir. Şimdi emekli olmuştur ve emekli olurken kendisine önemli bir para verilmiştir.

“Sizden gelen mektubu okuyuncaya kadar ben her şeyin para için yapıldığına inanırdım ve bütün amacım şirketin parasını korumak ve çoğaltmaktı. Ama düşündüm. Şimdi anlıyorum ki, paranın miktarı onu değerli yapmaya yetmiyor. Onun ne amaçla kullanıldığı, onun kullanımının arkasındaki niyet, paranın değerini belirliyor. Şimdi çok param var; gereksinmelerimin çok ötesinde. Ve bu parayı anlamlı olarak kullanmak istiyorum.”

Mektupla birlikte elli bin dolarlık bir çek çıkıyor. Ve bu kişi, daha sonra birkaç kez aynı miktarlarda bağış yapıyor.

Doğan Cüceloğlu (27.09.2009)

Twist, Lynne. The Soul of Money. Norton, 2003.